حاملگی خارج رحم

حاملگی خارج رحم یکی از چالش‌های جدی در دوران بارداری است که می‌تواند تجربه‌ای پراسترس و دردناک برای مادران باشد. این نوع بارداری که با عنوان حاملگی نابجا نیز شناخته می‌شود، حالتی است که در آن تخم بارور شده به جای لانه‌گزینی در رحم، در مکان دیگری از دستگاه تناسلی زنانه جایگزین می‌شود. حاملگی خارج رحم نه تنها منجر به از دست دادن جنین می‌شود، بلکه می‌تواند سلامت مادر را نیز به خطر بیندازد.

هر زنی که در سن باروری قرار دارد، ممکن است با حاملگی خارج رحم مواجه شود. در حقیقت، حدود ۲ درصد از تمام بارداری‌ها را حاملگی خارج رحم تشکیل می‌دهد. این مشکل زمانی جدی‌تر می‌شود که تشخیص به موقع انجام نشود، زیرا با رشد جنین در مکانی نامناسب، خطر پارگی لوله فالوپ و خونریزی شدید افزایش می‌یابد. در این مقاله، به بررسی دقیق حاملگی خارج رحم، علائم، روش‌های تشخیص و درمان‌های موجود می‌پردازیم.

 

حاملگی خارج از رحم چیست؟

حاملگی خارج رحم به وضعیتی گفته می‌شود که در آن تخمک بارور شده به جای جایگزینی در دیواره داخلی رحم، در مکان دیگری از دستگاه تناسلی زنانه لانه‌گزینی می‌کند. در شرایط طبیعی، تخمک پس از بارور شدن توسط اسپرم در لوله فالوپ، باید به سمت رحم حرکت کند و در آنجا جایگزین شود. اما در حاملگی خارج رحم، این روند به درستی انجام نمی‌شود.

انواع حاملگی خارج رحم

حاملگی خارج رحم می‌تواند در مکان‌های مختلفی رخ دهد، اما شایع‌ترین محل وقوع آن لوله‌های فالوپ است که به آن حاملگی لوله‌ای نیز می‌گویند. حدود ۹۰ درصد از موارد حاملگی خارج رحم در لوله‌های فالوپ اتفاق می‌افتد. سایر مکان‌های ممکن برای حاملگی خارج رحم عبارتند از تخمدان، دهانه رحم، حفره شکمی و محل اتصال لوله فالوپ به رحم که به آن حاملگی بینابینی نیز می‌گویند.

در مورد تخمدان، تخمک بارور شده در تخمدان جایگزین می‌شود و رشد می‌کند. این نوع حاملگی خارج رحم نادر است اما خطرناک محسوب می‌شود. در حاملگی دهانه رحم، تخمک بارور شده در دهانه رحم لانه‌گزینی می‌کند که بسیار نادر است و کمتر از ۱ درصد موارد حاملگی خارج رحم را شامل می‌شود.

حاملگی شکمی یکی از نادرترین و خطرناک‌ترین انواع حاملگی خارج رحم است🫣. در این نوع، تخمک بارور شده در حفره شکمی و روی ارگان‌هایی مانند روده‌ها، کبد یا طحال جایگزین می‌شود. در نهایت، حاملگی بینابینی در محل اتصال لوله فالوپ به رحم رخ می‌دهد و به دلیل خطر خونریزی شدید نیاز به توجه فوری دارد.

علل و عوامل خطر حاملگی خارج رحم

عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به حاملگی خارج رحم را افزایش دهند. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارتند از سابقه جراحی لوله‌های فالوپ، عفونت‌های لگنی، ناهنجاری‌های مادرزادی لوله فالوپ، سابقه قبلی حاملگی خارج رحم و آندومتریوز.

سابقه جراحی لوله‌های فالوپ شامل هرگونه عمل جراحی روی لوله‌های فالوپ مانند بستن لوله‌ها یا جراحی ترمیمی می‌باشد که می‌تواند خطر حاملگی خارج رحم را افزایش دهد. عفونت‌های مزمن یا حاد در ناحیه لگن (PID) نیز می‌توانند باعث آسیب به لوله‌های فالوپ شوند و مسیر حرکت تخمک را مسدود کنند.

برخی زنان با لوله‌های فالوپ غیرطبیعی متولد می‌شوند که می‌تواند حرکت تخمک را دشوار سازد. همچنین زنانی که قبلاً حاملگی خارج رحم داشته‌اند، در حاملگی‌های بعدی بیشتر در معرض خطر قرار دارند. در بیماری آندومتریوز، بافت دیواره رحم در خارج از رحم رشد می‌کند و می‌تواند منجر به ضخیم شدن دیواره رحم و تغییر در ساختار لوله‌های فالوپ شود.

استفاده از دستگاه‌های داخل رحمی جلوگیری از بارداری (IUD) نیز خطر حاملگی خارج رحم را افزایش می‌دهند، اگرچه خطر کلی بارداری را کاهش می‌دهند. روش‌های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) ممکن است خطر حاملگی خارج رحم را افزایش دهند. و در نهایت، مصرف سیگار با افزایش خطر حاملگی خارج رحم همراه است.

این موضوع را جدی بگیرید !

حاملگی خارج رحم یک وضعیت اورژانسی پزشکی محسوب می‌شود و نیازمند توجه فوری است. اگر تشخیص داده نشود و درمان نشود، ممکن است منجر به پارگی لوله فالوپ، خونریزی شدید داخلی و حتی مرگ شود. خوشبختانه، با تشخیص زودهنگام و اقدامات درمانی مناسب، می‌توان از عوارض جدی حاملگی خارج رحم جلوگیری کرد.

 

بارداری خارج از رحم چه زمانی مشخص می‌شود؟

تشخیص به موقع حاملگی خارج رحم از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا می‌تواند از عوارض جدی و حتی تهدیدکننده زندگی جلوگیری کند. معمولاً حاملگی خارج رحم در هفته‌های ۴ تا ۱۲ بارداری مشخص می‌شود، اما دقیق‌ترین زمان تشخیص معمولاً بین هفته‌های ۶ تا ۸ بارداری است.

علائم و نشانه‌های حاملگی خارج رحم

علائم حاملگی خارج رحم ممکن است در ابتدا شبیه علائم یک بارداری طبیعی باشند. با این حال، با پیشرفت بارداری و رشد جنین در مکانی نامناسب، علائم هشداردهنده‌ای ظاهر می‌شوند که به صورت کامل در پایین اشاره میکنیم.

درد شکمی یا لگنی یکی از شایع‌ترین علائم حاملگی خارج رحم است که  این درد معمولاً یک طرفه در ناحیه شکم یا لگن است و ممکن است خفیف و متناوب شروع شود و به تدریج شدیدتر شود. گاهی این درد به شانه یا گردن انتشار می‌یابد که نشانه خونریزی داخلی است و باید بسیار جدی گرفته شود.

خونریزی واژینال غیرطبیعی، که معمولاً کمتر از قاعدگی معمول و به رنگ تیره‌تر است، می‌تواند نشانه دیگری از حاملگی خارج رحم باشد. این خونریزی اغلب همراه با درد شکمی است و باید فوراً توسط پزشک بررسی شود.

اگر حاملگی خارج رحم منجر به خونریزی داخلی شود، ممکن است علائمی مانند سرگیجه، ضعف، غش یا حتی شوک را تجربه کنید. این علائم نشان‌دهنده وضعیت اورژانسی هستند و نیاز به توجه پزشکی فوری دارند.

روش‌های تشخیص حاملگی خارج رحم

تشخیص حاملگی خارج رحم معمولاً از طریق ترکیبی از معاینات بالینی، آزمایش‌های خون و تصویربرداری انجام می‌شود.

معاینه فیزیکی اولین قدم در تشخیص است. پزشک با معاینه لگن، وجود توده یا درد در ناحیه لوله‌های فالوپ را بررسی می‌کند. این معاینه می‌تواند اطلاعات اولیه مهمی را در مورد وضعیت بیمار فراهم کند.

سونوگرافی واژینال یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیصی برای حاملگی خارج رحم است. با این روش، پزشک می‌تواند محل دقیق جنین را مشخص کند. اگر جنین در رحم مشاهده نشود و سطح هورمون hCG بالا باشد، احتمال حاملگی خارج رحم افزایش می‌یابد.

آزمایش خون hCG نیز بسیار مهم است. سطح هورمون hCG در حاملگی خارج رحم معمولاً به طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد. اندازه‌گیری مکرر این هورمون می‌تواند به تشخیص کمک کند. در بارداری طبیعی، سطح hCG هر ۴۸ تا ۷۲ ساعت تقریباً دو برابر می‌شود، اما در حاملگی خارج رحم، این افزایش کندتر است. در موارد مشکوک یا اورژانسی، ممکن است پزشک از لاپاراسکوپی برای تأیید تشخیص و شروع درمان استفاده کند.

اگر شما دارای عوامل خطر برای حاملگی خارج رحم هستید یا علائم مشکوکی را تجربه می‌کنید، بسیار مهم است که سریعاً به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. خانم دکتر گیتی قیاسی، متخصص زنان و زایمان با تجربه، همواره بر اهمیت تشخیص زودهنگام تأکید می‌کنند و معتقدند که مراجعه به موقع به پزشک می‌تواند نقش مهمی در نجات جان مادر داشته باشد.

 

آیا حاملگی خارج رحم در آزمایش خون مشخص می‌شود؟

یکی از سؤالات متداول زنان باردار این است که آیا می‌توان حاملگی خارج رحم را تنها با آزمایش خون تشخیص داد؟ پاسخ به این سؤال کمی پیچیده است اما میتوان گفت آزمایش خون به تنهایی نمی‌تواند حاملگی خارج رحم را با قطعیت تشخیص دهد، اما می‌تواند نشانه‌هایی را ارائه دهد که پزشک را به سمت تشخیص صحیح هدایت کند.

نقش هورمون hCG در تشخیص حاملگی خارج رحم

هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) هورمونی است که پس از لانه‌گزینی تخم بارور شده در بدن زن ترشح می‌شود. در بارداری طبیعی، سطح این هورمون هر ۴۸ تا ۷۲ ساعت تقریباً دو برابر می‌شود. اما در حاملگی خارج رحم، افزایش سطح hCG کندتر از حالت طبیعی است.

پزشکان برای تشخیص حاملگی خارج رحم، معمولاً آزمایش خون را در فواصل زمانی مشخص (معمولاً هر ۴۸ ساعت) تکرار می‌کنند تا روند تغییرات هورمون hCG را بررسی کنند. اگر افزایش سطح hCG کمتر از ۶۶ درصد در ۴۸ ساعت باشد، احتمال حاملگی خارج رحم افزایش می‌یابد.

در بارداری طبیعی، سطح hCG به طور مداوم افزایش می‌یابد و در حدود هفته ۱۰ تا ۱۲ بارداری به اوج خود می‌رسد. اما در حاملگی خارج رحم، سطح hCG معمولاً پایین‌تر است و الگوی رشد غیرطبیعی دارد. با این حال، برخی از حاملگی‌های خارج رحم ممکن است سطح طبیعی hCG را نشان دهند، بنابراین آزمایش خون به تنهایی نمی‌تواند تشخیص قطعی باشد.

سایر مارکرهای خونی مرتبط با حاملگی خارج رحم

علاوه بر hCG، برخی مارکرهای خونی دیگر نیز می‌توانند در تشخیص حاملگی خارج رحم کمک‌کننده باشند. پروژسترون یکی از این مارکرهاست و سطح پایین آن در خون ممکن است نشان‌دهنده مشکلات بارداری از جمله حاملگی خارج رحم باشد. در بارداری طبیعی، سطح پروژسترون افزایش می‌یابد تا از جنین محافظت کند، اما در حاملگی خارج رحم، این افزایش ممکن است کمتر باشد.

کراتین کیناز یک آنزیم است که در صورت آسیب به لوله فالوپ، سطح آن در خون افزایش می‌یابد. افزایش سطح این آنزیم می‌تواند نشان‌دهنده پارگی لوله فالوپ باشد که یک وضعیت اورژانسی است.

شمارش گلبول‌های سفید نیز می‌تواند اطلاعات مفیدی ارائه دهد. در موارد شدید حاملگی خارج رحم که با التهاب همراه است، تعداد گلبول‌های سفید خون افزایش می‌یابد. این افزایش می‌تواند نشان‌دهنده عفونت یا التهاب ناشی از حاملگی خارج رحم باشد.

محدودیت‌های آزمایش خون در تشخیص حاملگی خارج رحم

آزمایش خون به تنهایی نمی‌تواند تشخیص قطعی حاملگی خارج رحم را ارائه دهد و همیشه باید در کنار سایر روش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی استفاده شود. یکی از محدودیت‌های آزمایش خون تداخل با سایر شرایط است. سطح غیرطبیعی hCG می‌تواند در سایر شرایط مانند سقط جنین ناقص نیز مشاهده شود.

تأخیر در تشخیص نیز یکی دیگر از محدودیت‌هاست. انتظار برای نتایج آزمایش خون متوالی می‌تواند باعث تأخیر در درمان شود، که در موارد اورژانسی مطلوب نیست. همچنین برای تشخیص دقیق، چندین آزمایش خون در روزهای متوالی مورد نیاز است که ممکن است برای برخی بیماران دشوار باشد.

اهمیت تشخیص سریع و صحیح حاملگی خارج رحم

تشخیص به موقع حاملگی خارج رحم از اهمیت حیاتی برخوردار است. خانم دکتر گیتی قیاسی، متخصص برجسته در زمینه بارداری‌های پرخطر و مشکلاتی مانند زخم دهانه رحم، همواره توصیه می‌کنند که زنان باردار در صورت داشتن هرگونه درد شکمی یا خونریزی غیرطبیعی، سریعاً به پزشک مراجعه کنند. ایشان تأکید می‌کنند که ترکیبی از معاینه بالینی، آزمایش خون و سونوگرافی می‌تواند تشخیص دقیقی از وضعیت بارداری ارائه دهد.

نکته مهم این است که علائم حاملگی خارج رحم ممکن است در ابتدا خفیف باشند و به تدریج شدیدتر شوند. بنابراین، توجه به تغییرات در وضعیت سلامتی و مراجعه به موقع به پزشک بسیار مهم است. اگر شما باردار هستید و علائمی مانند درد شکمی، خونریزی واژینال یا سرگیجه را تجربه می‌کنید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

روش‌های درمان حاملگی خارج رحم

درمان حاملگی خارج رحم بسته به شرایط بیمار، محل حاملگی، سن بارداری و وضعیت بالینی متفاوت است. به طور کلی سه روش اصلی برای درمان حاملگی خارج رحم وجود دارد: درمان دارویی، جراحی لاپاراسکوپی ، جراحی باز که هریک را به صورت کامل توضیح میدهیم.

• درمان دارویی حاملگی خارج رحم

در موارد تشخیص زودهنگام و زمانی که بیمار از نظر بالینی پایدار است، ممکن است از متوترکسات برای درمان استفاده شود. این دارو سلول‌های در حال رشد سریع را از بین می‌برد و باعث می‌شود جنین جذب شود. مزایای این روش شامل پرهیز از جراحی و بیهوشی، کاهش آسیب به لوله فالوپ و کوتاه‌تر بودن دوره بهبودی است.

متوترکسات معمولاً به صورت تزریق عضلانی تجویز می‌شود و ممکن است نیاز به تکرار تزریق باشد. پس از تزریق، سطح hCG به طور منظم اندازه‌گیری می‌شود تا از موفقیت درمان اطمینان حاصل شود. در صورت موفقیت، سطح hCG به تدریج کاهش می‌یابد و به سطح غیرقابل تشخیص می‌رسد.

• جراحی لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که برای درمان حاملگی خارج رحم استفاده می‌شود. در این روش، جراح از طریق برش‌های کوچک در شکم، دوربین و ابزار جراحی را وارد می‌کند و حاملگی خارج رحم را برداشته و در صورت امکان، لوله فالوپ را ترمیم می‌کند.

لاپاراسکوپی در موارد پارگی لوله فالوپ، خونریزی شدید، ناپایداری همودینامیک بیمار و عدم پاسخ به درمان دارویی توصیه می‌شود. در این روش، پزشک می‌تواند بافت حاملگی را از لوله فالوپ خارج کند (سالپینگوستومی) یا در صورت آسیب شدید، کل لوله فالوپ را بردارد (سالپینژکتومی) یکی از بهترین چزشکان عمل لاپاراسکوپی در تهران و ایران خانم دکتر گیتی قیاسی می باشد که میتوانید برای رفع و درمان این مشکل به ایشون مراجعه کنید.

• جراحی باز (لاپاراتومی)

در موارد اورژانسی یا زمانی که لاپاراسکوپی امکان‌پذیر نیست، ممکن است از جراحی باز استفاده شود. این روش شامل ایجاد برش بزرگ‌تر در شکم برای دسترسی مستقیم به محل حاملگی خارج رحم است. لاپاراتومی معمولاً در شرایط خونریزی شدید داخلی، چسبندگی‌های گسترده داخل شکمی، عدم دسترسی به تجهیزات لاپاراسکوپی یا چاقی شدید بیمار انجام می‌شود. دوره بهبودی پس از لاپاراتومی طولانی‌تر از لاپاراسکوپی است و ممکن است بیمار نیاز به چند روز بستری در بیمارستان داشته باشد.

 

توصیه نهایی برای تشخیص و درمان این بیماری

حاملگی خارج رحم یکی از وضعیت‌های جدی و اضطراری در دوران بارداری است که نیازمند آگاهی، تشخیص سریع و درمان به‌موقع است. از علائم اولیه همچون درد یک‌طرفه شکم و خونریزی غیرطبیعی گرفته تا نشانه‌های پیشرفته مانند سرگیجه و شوک ناشی از خونریزی داخلی، همگی می‌توانند زندگی مادر را تهدید کنند. این نوع بارداری معمولاً در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد، اما تخمدان، دهانه رحم، حفره شکمی و محل اتصال لوله به رحم نیز می‌توانند درگیر شوند. عواملی مانند سابقه جراحی‌های لگنی، عفونت‌های مزمن، آندومتریوز و مصرف سیگار، احتمال بروز این مشکل را افزایش می‌دهند. در تشخیص، ترکیب آزمایش‌های خونی – به‌ویژه پایش سطح هورمون hCG – و سونوگرافی واژینال بسیار حیاتی است.

در موارد مشکوک، لاپاراسکوپی می‌تواند هم ابزار تشخیص باشد و هم راهکار درمان. واقعیت این است که آگاهی زنان از علائم و مراجعه به‌موقع به پزشک متخصص، نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض جدی حاملگی خارج رحم دارد. در این میان، وجود پزشکانی با‌تجربه و دلسوز همچون خانم دکتر گیتی قیاسی که با دانش و دقت بالا به سلامت زنان اهمیت می‌دهند، نعمتی بزرگ برای جامعه پزشکی و بیماران محسوب می‌شود. پیگیری منظم، اعتماد به تخصص پزشک و توجه به علائم، کلید عبور ایمن از چالش‌های بارداری نابجا هستند.