سزارین چیست؟ بیهوشی یا بی حسی در عمل سزارین

سزارین چیست؟

زایمان سزارین یک جراحی بزرگ است که با شکافتن پوست روی شکم ، عضلات زیر آن و جدار رحم همراه است. به طور متوسط، 10 درصد زایمان ها در جهان به روش سزارین انجام می شود، طبق آمار رسمی در ایران حدود 25 تا 35 درصد زایمان ها به صورت عمل جراحی یعنی سزارین صورت می گیرند، در حالی که طبق آمار غیر رسمی در ایران، سزارین 5 برابر سایر نقاط جهان است.

دکتر گیتی قیاصی متخصص زنان و زایمان، سزارین، زایمان طبیعی، لاپارسکوپی

مراحل انجام عمل سزارین

وقتی زایمان شما از نوع سزارین باشد از روز به دنیا آمدن فرزندتان اطلاع دارید ولی ممکن است از رویارویی با این نوع زایمان نگران باشید. برای آگاهی بیشتر مطلب زیر را درمورد مراحل انجام عمل سزارین بخوانید.

روز قبل از عمل سزارین

حداقل شش ساعت پیش از زمان زایمان باید از خوردن و نوشیدن پرهیز کنید و از قبل درباره‌ی مصرف داروهای روزانه‌تان با پزشک خود مشورت کرده باشید. دو ساعت پیش از برنامه‌ی زمانی در بیمارستان حضور یابید. شما باید پیشتر مراحل پر کردن برگه‌ها و پذیرش را طی کرده باشید تا در روز عمل فقط بر زایمان تمرکز کنید. برای گذراندن مراحل پذیرش و بستری در بیمارستان از قبل با تیم پزشکی خود هماهنگ شوید.

پذیرش در بیمارستان برای عمل سزارین

پس از پذیرش در بیمارستان، شما را به بخش زنان می‌برند تا در اتاقتان مستقر شوید. کادر پرستاری علایم حیاتی شما (فشار خون و ضربان قلب) می‌سنجد و برگه‌های پذیرش را پر می‌کنند. پر کردن این برگه‌ها برای اطلاع از وضعیت سلامت شما و سوابق مصرف دارویی الزامی است. آن‌گاه اگر خودتان موهای ناحیه‌ی شرمگاهی را نتراشیده باشید، در بیمارستان این کار را برایتان انجام می‌دهند. در آخر، بدون پوشیدن لباس زیر، روپوش بیمارستانی را به تن شما می‌کنند.

بیهوشی یا بی حسی در عمل سزارین

پیش از بی‌حسی ستون فقرات، سرم می‌گیرید. این کار در بخش یا در اتاق عمل انجام می‌شود. بهتر است تزریق سرم در دست غیرغالب شما باشد (اگر راست دست هستید، دست چپ شما و یا برعکس). به این ترتیب، برای مراقبت از نوزاد تسلط بیشتری دارید. ده دقیقه پیش از زمان برنامه‌ریزی شده، با چرخ دستی به محل انتظار اتاق عمل برده می‌شوید.

اینک وقت رفتن به اتاق عمل است. با پنبه‌ای آغشته به محلول ضد میکروب پشت شما را پاک می‌کنند و بعد متخصص بی‌هوشی دست به کار می‌شود تا ستون فقرات شما را بی‌حس کند. برای این کار، بی‌حرکت بنشینید و پشت خود را به سمت متخصص بی‌هوشی خم کنید. البته این کار با داشتن شکمی بزرگ چندان ساده نیست، پس می‌توانید هنگام تزریق سوزن به نرس یا دستیار اتاق عمل تکیه دهید. حدود ده تا پانزده دقیقه طول می‌کشد تا مسکن تاثیر کند، گرچه تقریباً فوراً آن را احساس خواهید کرد.

پس از این تزریق، کتتری (لوله‌ی باریکی) به داخل مثانه‌ی شما فرستاده می‌شود. اکنون داروی مسکن پایین تنه‌ی شما را بی‌حس کرده‌ است، بنابراین وقتی کتتر وارد مثانه می‌شود، دردی احساس نخواهید کرد. هنوز هر حرکات یا فشار و احتمالاً سوزن‌سوزن و مورمور شدن را احساس می‌کنید که این بسیار عادی است.

برش شکم در عمل سزارین

با محلول ضدعفونی‌کننده شکمتان را پاک می‌کنند و پس از آن، با روکش‌های استریل رویتان را می‌پوشانند. برخی از پزشکان زنان و زایمان پرده‌ای بین شما و شکمتان قرار می‌دهند و عده‌ای نیز با روکشی استریل بدنتان را می‌پوشانند تا نواحی دیگر را پاکیزه و مصون نگه دارند.

احتمالاً بُرش جراحی را نخواهید دید، زیرا شکمتان (یا پرده‌ی استریل) مانع دید شما می‌شود، اما وقتی جراح برای اجرای بُرش به سمت پایین فشار می‌آورد، فشار را احساس می کنید. چنین احساس می‌شود که زیپ شما باز شده است، اما دردی وجود ندارد.

به عنوان بخشی از جراحی سزارین، متخصص زنان و زایمان باید بریدگی‌هایی ایجاد کند. معمول‌ترین بریدگی‌های سزارین، بُرش بیکینی در زیر شکم است. با این شیوه، زخم بهتر التیام می‌یابد و در مراحل بهبودی کمتر اذیت می‌کند. برش عمودی یا کلاسیک معمولاً فقط در سزارین اورژانسی حقیقی اجرا می‌شود. بریدن لایه‌های پوست، چربی و جدا کردن ماهیچه‌ها، برش حقیقی نیست. در واقع، بخش ماهیچه‌ای چپ و راست از یکدیگر جدا می‌شود تا پنجره‌ای بین آنان باز شود. فقط در شرایط بسیار غیرمعمول چنین برشی اجرا می‌شود. همان طور که ماهیچه‌ها به اطراف کشیده می‌شود، کشیدگی زیادی را احساس می‌کنید. هر رگ خونی سوزانده می‌شود تا از خونریزی پیشگیری شود. احتمالاً بوی بسیار غریب و ناخوشایندی به مشام می‌رسد و شاید کمی دود ببینید. بنابراین، آماده باشید و نترسید.

عمل سزارین و خروج نوزاد

پس از بریدگی در رحم، کیسه آب پاره می‌شود و باز هم دردی احساس نخواهید کرد، فقط صدای شرشر یا قل‌قل می‌شنوید، زیرا مایع خارج می‌شود. در حالی که دستیار یا حتی متخصص بی‌هوشی رحم شما را به پایین فشار می‌دهد، گاهی با کمک فورسپس، نوزاد به آرامی بیرون کشیده می‌شود. در این زمان می‌توانید درخواست کنید، شما را بلند کنند تا تولد فرزندتان را ببینید.

پس از تولد نوزاد، برای خارج کردن مایع آمنیوتیک از مجرای تنفس، فوراً دهان و بینی او با مکنده پاک می‌شود و به بند ناف او گیره می‌زنند و آن را می‌برند. بر اساس سلامت نوزاد یا روی سینه شما قرار می‌گیرد یا به جایگاهی در کنار اتاق عمل برده می‌شود. متخصص کودکان آزمون آپگار (برای بررسی سلامت نوزاد) را انجام می‌دهد و تنفس او را بررسی می‌کند. شوهرتان می‌تواند تمام این مراحل را ببیند. در حالی که پزشک کودکان نوزاد را بررسی می‌کند، برای کوچک شدن رحم، هورمون اکسی‌توسین به مادر تزریق می‌شود تا پزشک جفت را خارج کند. این کار باعث سردرد، گُرگرفتگی و تعریق می‌شود، اما این احساس به زودی از بین می‌رود.

پس از عمل سزارین همه چیز به حالت اول باز می گردد؟

پیش از آنکه بریدگی‌ها را لایه به لایه بدوزد و آن را پانسمان کند، معاینه اعضای تولید مثل انجام می‌شود. عموماً این روند بیست تا سی دقیقه طول می‌کشد. بسیاری از مادران همچنان که به آنان بخیه زده می‌شود، می‌توانند فرزند خود را در آغوش بگیرند و شیردهی پستانی کنند و چنان به این کار مشغول شوند که دوختن شکمشان را احساس نمی‌کنند. به طور کلی، این روند دردناک نیست.

وقتی شکمتان را دوختند، پیش از اینکه به بخش زنان برده شوید، برای نظارت به اتاق بهبودی منتقل خواهید شد. تاثیر داروی مسکن کم‌کم از بین می‌رود و چهار تا شش ساعت بعد می‌توانید پای خود را احساس کنید. روز بعد هم کتتر را از شما جدا می‌کنند. اگر به مراقبت‌های پزشکی نیاز نداشته باشید، اکثر بیمارستان‌ها اجازه می‌دهند تا در اتاق بهبودی با فرزندتان باشید. این بهترین زمان برای تماس پوستی با فرزندتان و آشنایی با اوست. اگر از قبل این کار را نکرده‌اید، اینک وقت آن است تا شیردهی پستانی را شروع کنید.

علل گرایش مادران باردار به سزارین

علل زیادی برای این سوال وجود دارد که بارزترین علت آن پیشرفت پزشکی و تکنولوژی است؛ امروزه خطرات عمل جراحی به علت امکانات بیهوشی، انتقال خون و آنتی بیوتیک‌ها برای مادران بسیار کاهش یافته و با پیشرفت مراقبت‌های نوزادی روش‌های بهتری برای سلامت جنین در حین دردهای زایمانی به وجود آمده است،در واقع پزشک با مشاهده علائم خطر برای جنین و یا مادر در حین دردهای زایمانی به سرعت عمل سزارین را برای زایمان انتخاب می‌کند، در حالی که این امکانات ۲۰ سال پیش وجود نداشت.

متاسفانه برخی از پزشکان به خاطر عدم ریسک زایمان به‌طور مثال خطرات دستگاه (واکیوم و یا فورسپس)، به سرعت بیمار را سزارین می کنند و البته هزینه بیشتری دریافت می کنند که البته خوشبختانه تعداد چنین پزشکانی بسیار اندک است.

علت دیگر افزایش تعداد سزارین، خود بیمار است؛ برخی از خانم‌ها سزارین را مُد می دانند و فکر می کنند که هر کس مدرن تر و یا امروزی تر است باید سزارین شود. این دسته از مادران باید بدانند که امروزه در کشورهای پیشرفته زایمان طبیعی را موفقیتی بزرگ برای زنان می دانند و سزارین را یک شکست تلقی می کنند به‌طوری که با تشکیل کلوپ‌های حمایت از سزارین این دسته از مادران را از نظر روحی حمایت کنند چرا که معتقدند قادر به کسب یک موفقیت بزرگ نشده اند.

همچنین برخی فکر می کنند سزارین برای نوزادشان بهتر است، چرا که فشار روی سر بچه وارد نمی شود؛ در پاسخ به این تصور باید به چنین خانم‌هایی تذکر داد که فشاری که جنین در این حالت تحمل می کند برای او مفید خواهد بود زیرا حالت مکش ایجاد شده ریه های نوزاد را پاک خواهد کرد به همین علت است که نوزادان زایمان طبیعی مشکلات تنفسی کمتری نسبت به سزارینی ها دارند.

عوارض سزارین

• افزایش میزان مرگ‌ومیر مادر

در موارد زایمان سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی، مرگ و میر مادر افزایش چشمگیری پیدا می‌کند؛ در زایمان سزارین اورژانس در مقایسه با زایمان طبیعی با افزایشی حدود 9 برابر در خطر مرگ همراه است و در موارد زایمان سزارین انتخابی نیز خطر مرگ را حدود سه برابر افزایش می‌دهد؛ علل اصلی مرگ و میر در این زمینه عفونت نفاسی، خونریزی و ایجاد لخته خون در عروق (ترومبوآمبولیسم) هستند؛ مرگ و میر مرتبط با زایمان سزارین در زنان چاق به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.

• آسیب مثانه

در موارد زایمان سزارین میزان بروز پارگی مثانه  1/4 مورد در هر 1000 عمل مورد است.

• عفونت رحم

روش زایمان، مهمترین عامل خطر برای پیدایش عفونت است؛ عفونت رحم بعد از زایمان سزارین نسبتا شایع است و در مقایسه با زایمان سزارین، عفونت بدنبال زایمان طبیعی نسبتا ناشایع است؛ از علل این عفونت می‌تواند خارج کردن جفت با دست باشد و از طرفی خروج خودبخودی جفت در سزارین با افزایش زمان عمل سزارین همچنین میزان خونریزی همراه است.

• عوارض زخم

به‌دنبال سزارین مشکل بزرگی که ممکن است علی‌رغم رعایت تکنیک صحیح جراحی هم اتفاق افتد، عفونت محل زخم با خونریزی و بازشدگی محل زخم همراه است و جزء شایعترین علل مرگ و میر مادران بعد از انجام سزارین محسوب می‌شود و این امرموجب بستری شدن بیشتر فرد در بیمارستان و مراجعات مکرر وی نزد پزشک جهت تخلیه ترشحات ترمیم دوباره محل زخم و صرف هزینه اقتصادی چشمگیری خواهد بود؛ عفونت محل زخم علاوه برتاثیر بر روی زندگی فرد و صرف هزینه مالی از پیامدهای بالقوه ای نظیر درد، جداشدگی (بازشدن) محل برش شده و وارد شدن عفونت به خون وحتی مرگ طی چند ساعت تا چندین روز بعد از عمل برخوردار است.

• درد بعد از عمل

یکی از شکایات مادران بعد از عمل درد شدید است که باعث اختلال در عملکرد روزانه، مصرف مسکن و حتی ایجاد مشکل در شیر دادن به نوزاد می‌شود که مصرف مسکن جهت تسکین درد نیز عوارضی در پی خواهد داشت.