تخمدانها دو عضو کوچک در دو طرف رحم هستند که هورمون‌های استروژن که موجب قاعدگی می‌شود را تولید می‌کنند. هر ماه، تخمدانها تخمک آزاد می‌کنند. این تخمک‌ها که به صورت بالقوه قابلیت بارور شدن را دارند، راه خود را از لوله فالوپ به سمت رحم باز می‌کنند. این چرخۀ آزاد شدن تخمک را تخمک‌گذاری می‌نامند. ما در ادامه این مقاله قصد داریم به عوامل ایجاد کسیت، انواع آن، و درمان آن به کمک لاپاراسکوپی کیست تخمدان بپردازیم.
عوامل ایجاد کیست تخمدان
کیستها کیسه‌های کوچک پر از مایع هستند که می‌توانند در تخمدانها به وجود آیند. کیستها بسیار شایع هستند و به طور خاص در طول سال‌های بچه‌زایی شایع هستند. انواع مختلف کیست تخمدان وجود دارد. شایع‌ترین آن، کیست عملکردی است که در طول دوران تخمک‌گذاری شکل می‌گیرد. شکل‌گیری کیست زمانی اتفاق می‌افتد که یا تخمک آزاد نشده است یا فولیکولی که تخمک در آن شکل می‌گیرد، پس از آزاد شدن تخمک از بین نرفته است.
انواع کیست تخمدان
- کیست لوتئینی lutein cyst
کیست هایی که جدار نازک و صاف دارند، ساده هستند و در داخل آنها مایع صاف بدون هیچ گونه نسج اضافی ملاحظه می شود اینها کیست های «فونکسیونل» هستند و اکثراً خود به خود رفع می شوند، پس به درمان خاصی نیاز ندارد. ولی گاهی همین کیست ها،کمی بزرگتر شده ومی توانند علایمی مثل درد در زیردل و اختلال در دوره ماهانه بیمار تولید کنند. گاهی هم لکه بینی در این بیماران دیده می شود که با استفاده از قرص های ضدبارداری به راحتی درمان می شوند و با یک سونوگرافی ساده هم تشخیص داده می شوند.
- کیست پلی کیستیک Polycystic Ovaries ( PCOS)
کیست های متعدد (پلی کیستیک) نسبتاً خوش خیم هستند ولی درمان آنها در بیماران مختلف بر حسب شرایط بیمار نظیر وزن و اینکه ازدواج کرده یا نه و یا بچه می خواهد یا نمی خواهدکاملاً متفاوت است و به بررسی ها و آزمایشهای دقیق تر و مراجعه های متعدد به پزشک نیاز دارد.
- کیست درموئید Dermoid Cysts
کیست های درموئید در تخمدان ها و بر اثر بقایای مواد ژنتیک یا همان سلول های بنیادی ایجاد می شود که منشأ آن به دوران جنینی بر می گردد. گاهی اوقات در داخل این کیست ها، مواد استخوانی مانند دندان، ناخن ، غضروف و عصب یا چربی و همچنین مو یافت می شوند.
- کیست آدنوما Adenoma Cyst
کیست آدنومای سروزی و موسینوس شایع ترین نئوپلاسم های خوش خیم اپی تلیان تخمدان هستند. این نوع کیست از سلولهای پوشش روی تخمدانها حاصل می آید و نوع بدخیم نیست لیکن بسیار بزرگ و حجیم می شود. گاهی که در اخبار از بزرگترین کیستها گزارش می دهند از این قبیل است.
- کیست اندومتریوما Endometrioma Cyst
اگر پوشش داخلی رحم روی تخمدان قرار گیرد به همراه رشد ماهانه آندومتر هر ماه این سلولهای پوشش رشد می کنند همچون حالت قاعدگی ولی راه به بیرون ندارند. کیستهایی را در تخمدان به وجود می آورند که آندومتریوزو آندومتریوما گویند که هر ماه موقع قاعدگی به علت دردی که ایجاد می نماید یادآور وجود آن می باشد.
علائم کیست تخمدان
اغلب کیست‌های تخمدان هیچ علائمی ندارند. ممکن است هیچ‌گاه متوجه نشوید که کیست دارید مگر اینکه به منظور انجام آزمایش لگن، پزشک خود را ملاقات کنید. کیست‌های تخمدان در صورتی که دچار پیچش، خونریزی یا پارگی شوند ممکن است منجر به بروز برخی مشکلات شوند. اگر هر کدام از علائم زیر را داشتید باید به پزشک مراجعه کنید چرا که این علائم ممکن است مربوط به تومور تخمدان نیز باشد.
- درد یا نفخ در ناحیه شکم
- اشکال در دفع ادرار یا نیاز مکرر به دفع ادرار
- درد مبهم در ناحیه کمر
- درد در حین رابطه جنسی
- قاعدگی دردناک و خونریزی غیر طبیعی
- حالت تهوع یا استفراغ
- از دست دادن اشتها یا احساس سیری سریع
درمان کیست تخمدان
كیست هایی كه جدار نازک و صاف دارند، ساده هستند و در داخل آنها مایع صاف بدون هیچ گونه نسج اضافی ملاحظه می شود اكثراً خود به خود رفع می شوند، پس به درمان خاصی نیاز ندارد. ولی گاهی همین كیست ها، كمی بزرگتر شده و می توانند علایمی مثل درد در زیر دل و اختلال در دوره ماهانه بیمار تولید كنند. گاهی هم لكه بینی در این بیماران دیده می شود كه با استفاده از قرص های ضد بارداری به راحتی درمان می شوند و با یک سونوگرافی ساده هم تشخیص داده می شوند.
معمولاً تخمدانهای با كیست های متعدد به جراحی نیاز ندارند ولی بیمار باید با دقت تحت نظر باشد و ممكن است سالها به درمان طبی نیاز داشته باشد كه بر حسب شرایط سنی، وضعیت كیست ها و شرایط زناشویی و وزن بیمار، درمانها متفاوت خواهد بود. در حالتی كه كیست خیلی بزرگ شود و یا آنكه پس از چند دوره درمان طبی به درمان جواب ندهد باید جراحی شود.
در بیماری که کیست تخمدان دارد، اگر علایم غیرعادی رخ دهد، ممکن است کار به جراحی بکشد، مثلاً کیست پاره شود و یا دردهای شکمی و لگنی حاد و علایم خونریزی داخل شکمی پیدا شود، اکثراً کار به جراحی می کشد. در بعضی موارد هم ممکن است کیست دچار پیچ خوردگی شود و این پیچ خوردگی ادامه یافته منجر به تحریک پریتون و کیست دچار کم خونی شود. در این صورت نیز اگر علایم با جابجایی و استراحت تغییر نکند و درد و استفراغ ادامه پیدا کند، باید جراحی شود. جراحی خود به دو روش است :
- جراحی کیست تخمدان با لاپاراسکوپی
- جراحی کیست تخمدان با لاپاراتومی
فواید عمل لاپاراسکوپی کیست تخمدان
در صورتی که کیست با روش‌های غیر جراحی از بین نرود، رشد کند و یا منجر به درد شدید شود، جراحی گزینه‌ای برای برداشتن کیست تخمدان است. سیستکتومی تخمدان به روش لاپاروسکوپی نوعی جراحی با حداقل تهاجم است که در آن برش‌های کوچکی بین 5/0 تا 1 سانتیمتر در دیواره شکم ایجاد می‌گردد که از طریق آن لاپاروسکوپ وارد بدن می‌شود. لاپاروسکوپ به جراح اجازه می‌دهد که داخل شکم و لگن را ببیند. حفره شکمی نیز با استفاده یک گاز قابل جذب (معمولاً دی‌اکسیدکربن) پُر می‌شود تا بدین وسیله قابل دیدن باشد. ابتدا از لاپاروسکوپ برای تعیین محل کیست استفاده شده سپس پزشک یک یا دو برش دیگر ایجاد می‌کند تا بتواند از طریق آنها کیست را خارج کند.
در این جراحی تمام سعی جراح بر این است که در حین برداشتن کیست تخمدان، بخش اعظم تخمدان دست نخورده باقی بماند چرا که وجود آن برای باروری ضروری است. بیمار حین انجام جراحی، در بیهوشی کامل خواهد بود و معمولاً در همان روز قادر است به منزل برگردد. مزایای لاپاروسکوپی نسبت به جراحی سیستکتومی سنتی تخمدان این است که بیمار مدت زمان کمتری پس از عمل جراحی در بیمارستان می‌ماند؛ زمان ریکاوری کوتاه‌تر بوده و بیمار درد کمتری دارد. همچنین از آنجا که ابزارهای جراحی کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرند، بیشتر بافت تخمدان در امان است، و زخم کمتری ایجاد می‌شود. و چسبندگی پس از عمل کمتر است. به طور خاص در مواقعی که باروری بعدی مدنظر باشد، به دلیل کاهش آسیب به تخمدان و چسبندگی کمتر پس از عمل، لاپاروسکوپی توصیه می‌شود.
جراحی کیست تخمدان به دو صورت باز (لاپاراتومی) و لاپاراسکوپی صورت می گیرد، که روش ارجح جراحی های کیست تخمدان، جراحی لاپاراسکوپی یا بسته می باشد. در حقیقت جراحی لاپاراسکوپی به چند دلیل در اولویت می باشد که عبارت است از:
درمان کیست تخمدان با لاپاراسکوپی از طریق چند سوراخ کوچک بر روی شکم انجام می شود ولی در جراحی باز یک برش زیر شکم داده می شود و در برخی موارد متخصص لاپاراسکوپی مجبور خواهد بود برشی دیگر بر روی شکم به صورت عمودی بدهد، لذا مهمترین موضوع در زنان زیبایی شکم است، که در جراحی لاپاراسکوپی رعایت می شود و جراحی تنها از طریق چند سوراخ انجام می گردد. شایان ذکر است، که در جراحی لاپاراسکوپی محل جراحی زودتر بهبود می یابد و اسکار زخم کمتری باقی خواهد ماند.
همچنین به دلیل آنکه جراحی تنها از طریق چند ابزار انجام می شود و به هیچ عنوان از دست استفاده نمی گردد، لذا درد پس از جراحی و چسبندگی پس از جراحی در نواحی داخل شکم، لگن و نواحی بسیار مهم باروری بسیار کمتر خواهد بود.
با توجه به اینکه جراحی لاپاراسکوپی برای زنان و دختران جوان انجام می شود، لذا این روش جراحی بسیار سودمند خواهد بود و با کمترین میزان استفاده از دست، چسبندگی های پس از جراحی و عوارض ناشی از آن که مهمترین آن عوارض ناباروری است، همراه خواهیم بود.
از دیگر دلایل استفاده از جراحی بزرگنمایی در حین جراحی است، زمانی که جراحی به صورت لاپاراسکوپی انجام می شود، طی جراحی تصاویر چندین برابر بزرگتر قابل مشاهده خواهد بود و همین امر موجب می شود تا دقت جراحی افزایش یابد.
البته نتیجه این جراحی به تبحر پزشک بستگی دارد و در صورتی که متخصص تبحر بالایی داشته باشد، انجام جراحی دقیق تر و ظریف تر انجام می شود، همچنین بخیه ها سریع تر و دقیق تر انجام می گردد و فعالیت تخمدان حفظ خواهد شد و مشکلی برای تخمدان به وجود نخواهد آمد.
